Рукапісная кніга… Яна заўсёды заварожвае. Гэта кніга с характарам, са сваім уласным духам. Немагчыма ставіцца да яе абыякава, без пэўнага трапятання, калі разумееш, колькі гэтая кніга пабачыла і перажыла на сваім шляху, колькі пакаленняў людзей трымала яе ў руках. Разглядаючы пажоўклыя старонкі, роўныя радкі акуратных літар, вытанчаную аздобу, нельга не захапляцца карпатлівай працай майстроў: перапісчыкаў, мастакоў, пераплётчыкаў, што далі ёй жыццё, якое яна пражыла годна, а зараз апынулася ў музейных сховішчах.
Далучыцца да магіі рукапіснай кнігі прапануе Музей беларускага кнігадрукавання на выставе «Пеўчыя рукапісныя кнігі XVI-XIX стст. са збораў Наўгародскага музея-запаведніка». Cупрацоўніцтва паміж музеямі старажытных Полацка і Ноўгарада працягваецца ўжо не першы год. Так, год таму, падчас святкавання 25-годдзя Музея беларускага кнігадрукавання, тут дэманстраваліся беларускія друкаваныя выданні ХVІ-ХVІІІ стст. з фондаў Наўгародскага дзяржаўнага аб’яднанага музея-запаведніка. На гэты раз з Вялікага Ноўгарада прыехалі пеўчыя рукапісныя кнігі. Перапісвалі гэтыя кнігі стараверы — менавіта яны здолелі захаваць і развіць унікальныя традыцыі стварэння рукапісных кніг нават пасля ўзнікнення і шырокага распаўсюджвання кнігадрукавання.
Усе прадстаўленыя на выставе кнігі тым ці іншым чынам бытавалі ў Ноўгарадзе, але паходзяць яны не толькі адтуль. Наўгародскія стараверы не толькі самі перапісвалі кнігі, але і прывозілі іх з іншых стараверскіх рэгіёнаў Расіі: Памор’я і Паволжжа, а таксама з беларускага горада Ветка, што пад Гомелем. Ветка дала прытулак шматлікім уцекачам-стараверам і стала адным з найбуйнейшых цэнтраў кнігапісання. Тут жа сфарміраваліся арыгінальныя мясцовыя асаблівасці аздаблення рукапіснай кнігі. На старонках веткаўскіх рукапісаў можна пабачыць надзвычай прыгожыя застаўкі, канцоўкі і буквіцы, выкананыя з разнастайных мастацкіх элементаў: фантастычных кветак і лісцяў, бутонаў, пакручастых галін. Веткаўскія перапісчыкі, афармляючы манускрыпты, арганічна спалучалі рэалістычныя і фантастычныя вобразы жывёл і птушак — насельнікаў «райскага саду», малявалі сюжэты са Святога пісьма і хрысціянскай міфалогіі. І нават сёння, праз некалькі стагоддзяў выдатна выкананыя мініяцюры не згубілі сваіх колераў.
Кнігі аб’яднаныя адзінай тэмай: Ірмалоі, Актоіхі, Сціхіры і Трыёдзі Посныя і Кветныя — усе яны прадстаўляюць хрысціянскую пеўчую культуру і ўтрымліваюць увесь рэпертуар песнапенняў для поўнага царкоўнага года. Менавіта стараверы прадоўжылі старажытныя традыцыі манадыйнага (адзінагалоснага) стылю спеваў. Яны ж ужывалі для запісу распеваў непрывычнае сучаснаму воку безлінейнае крукавое (або знаменнае) нотнае пісьмо.
Выстава «Пеўчыя рукапісныя кнігі XVI-XIX стст. са збораў Наўгародскага музея-запаведніка» працуе ў Музеі беларускага кнігадрукавання да 25 кастрычніка з 10.00 да 17.00 кожны дзень, акрамя панядзелка.
Вольга Філімонава, старшы
навуковы супрацоўнік Музея
беларускага кнігадрукавання.
